Języki bałtyckie należą do jednej z najmniejszych rodzin językowych na świecie. Obecne w północno-wschodniej części Europy, na obszarach położonych nad Morzem Bałtyckim, należą do języków indoeuropejskich, grupy, z której wyodrębniły się prawdopodobnie około 1400 lat p.n.e.
Przyjrzyjmy się zatem, które ze współczesnych języków należą do tej rodziny, ile osób się nimi posługuje, a także jakie podobieństwa i różnice istnieją pomiędzy nimi.
Czym są języki bałtyckie?
Języki bałtyckie to grupa powiązanych ze sobą języków, z których do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie dwa – łotewski oraz litewski. Rodzina języków bałtyckich dzieli się na dwie podgrupy: języki wschodniobałtyckie, do których należą właśnie łotewski i litewski, oraz wymarłe języki zachodniobałtyckie.
Do zachodnich języków bałtyckich należały staropruski, galindyjski oraz jaćwiński. Niestety wszystkie trzy zaniknęły całkowicie już do XVIII wieku za sprawą asymilacji kulturowej i językowej. Do dzisiaj zachowało się zaledwie kilka śladów tych języków na piśmie.
Ile osób na świecie używa języków bałtyckich?
Łącznie językami bałtyckimi jako rodzimymi posługuje się dziś około 5 milionów osób, głównie mieszkańców Litwy i Łotwy. Popularniejszy jest litewski, używany przez 2,8 milionów osób na Litwie, a także w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Brazylii i Kanadzie. Łotewski może pochwalić się około 1,3 milionami użytkowników na Łotwie. Dodatkowo około 100 000 osób posługuje się nim w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie oraz Niemczech.
Jak podobne są do siebie języki bałtyckie?
Ponieważ dziś pozostały tylko dwa języki bałtyckie, warto dokładnie się im przyjrzeć. Zarówno łotewski jak i litewski korzystają z alfabetu łacińskiego – i to od początku, tj. od pierwszych znanych zapisów tych języków w XVI wieku.
Podobieństwa znajdziemy również w gramatyce. Jak wiele innych języków indoeuropejskich (zwłaszcza należących do grup języków romańskich oraz germańskich) języki bałtyckie przypisują rodzaj gramatyczny rzeczownikom. Rozróżniają rodzaje męski i żeński, a w litewskim pojawia się także rodzaj nijaki. W językach bałtyckich występuje deklinacja (podobnie jak w niektórych germańskich i słowiańskich). Zarówno litewski jak łotewski wyróżniają siedem przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik, narzędnik, miejscownik oraz wołacz.
Porównując brzmienie obydwu języków, także znajdziemy niemało podobieństw. Występują pomiędzy nimi jednak także znaczące różnice. Mianowicie litewski charakteryzuje się dosyć osobliwymi spółgłoskami /ɕ/ and /ʑ/, których nie znajdziemy w łotewskim.
Skoro łotewski i litewski są podobne, czy ich użytkownicy wzajemnie się rozumieją? W obydwu językach znajduje się wiele słów zbieżnych znaczeniowo, a także wiele wyrazów pokrewnych. Na przykład po litewsku „ogień” to ugnis, a w łotewskim – uguns. Z kolei „kość” po litewsku to kaulas, a po łotewsku – kauls. Trawę Litwini nazywają žolė, a ich sąsiedzi z Łotwy – zāle.
Mimo to, mieszkańcy obydwu krajów raczej nie mogą liczyć na swobodną pogawędkę w swoich językach. A to dlatego, że pomimo cech wspólnych, znaczna część słownictwa wyraźnie się od siebie różni. Zarówno łotewski, jak i litewski pełne są zapożyczeń z krajów sąsiadujących, ale zapożyczenia te nie są tożsame. Nawet słowa o tym samym rdzeniu na przestrzeni wieków mogły zmienić swoje znaczenie w każdym z języków, skutkując występowaniem „fałszywych przyjaciół”, czyli słów o podobnym brzmieniu, lecz odmiennym znaczeniu. W rezultacie litewski i łotewski nie są wzajemnie zrozumiałe.
Którego języka bałtyckiego najlepiej się uczyć?
Jeśli chcesz poznać język bałtycki, lepszym wyborem może się okazać litewski – ze względu na większą liczbę użytkowników. Jednak łotewski może być łatwiejszy do opanowania dla osób, które nie miały dotychczas kontaktu z językami bałtyckimi. Wpływ na to mają trzy czynniki:
- W łotewskim zawsze akcentuje się pierwszą sylabę wyrazu, więc nie trzeba się uczyć zasad intonacji. Z kolei w litewskim akcent jest nieprzewidywalny – za każdym razem, gdy poznajesz nowe słowo, musisz zapamiętać, na którą sylabę pada w nim akcent.
- Odmiana czasowników jest prostsza niż w litewskim. Na przykład w litewskim w czasie przeszłym występuje wiele nieregularnych form, których trzeba się uczyć na pamięć. Z kolei w łotewskim czas przeszły zazwyczaj tworzy się za pomocą przyrostka -ja.
Ale dlaczego łotewski jest prostszy? Ponieważ litewski jest bardziej zachowawczy (także w porównaniu do pozostałych języków z grupy indoeuropejskiej). Ten konserwatyzm językowy oznacza, że na przestrzeni dziejów najmniej się zmienił. Występuje w nim wiele starych form i wyjątków, których bardziej „innowacyjne” języki dawno się pozbyły.
Jednak to właśnie ta niezmienność języka litewskiego czyni go szalenie atrakcyjnym dla wielu użytkowników. Prawdopodobnie jest to najmniej zmodyfikowany ze wszystkich współczesnych języków z grupy indoeuropejskiej. Czyż to nie fascynujące?! Dlatego ostatecznie to, który język bałtycki wybierzesz, zależy od Twoich celów i zainteresowań. Jeśli nie możesz się zdecydować, rzuć monetą. W końcu do wyboru masz tylko dwie opcje!
W naszym Magazynie znajdziesz liczne ciekawostki na temat języków, porady, jak się uczyć, a także teksty wyjaśniające najważniejsze zagadnienia z gramatyki czy fonetyki.