Po japońsku Japonia to 日本 (Nihon). Stąd wzięła się niegdyś używana nazwa tego kraju, czyli Nippon. Jej dosłowne tłumaczenie to „Kraj Wschodzącego Słońca”. Symbol wschodzącego słońca znalazł się także na japońskiej fladze, wykraczając poza język, który kryje w sobie wiele niespodzianek.
A zatem skąd wywodzi się słowo „Japonia”? Kiedy Portugalczycy dotarli drogą morską na Daleki Wschód, dzięki przekazom w języku mandaryńskim odkryli słowo Jipangu, które opisywało archipelag wysp znajdujących się u wschodnich wybrzeży Azji. To ono leży u źródła współczesnej nazwy kraju, czyli Japonii (ang. Japan)
Język Yukio Mishimy (jednego z najważniejszych pisarzy japońskich XX wieku) zdecydowanie wybiega poza obszar Morza Japońskiego i Fudżi. Kultura i sztuka Kraju Kwitnącej Wiśni fascynuje ludzi na całym świecie, a japonistyka co roku przyciąga szereg studentów, także w naszym kraju. Co więcej, niektóre japońskie słowa na dobre zagościły w języku polskim:
- ramen, czyli japońska aromatyczna zupa podawana zazwyczaj z jajkiem i makaronem,
- sudoku, czyli łamigłówka, która polega na wstawieniu cyfr w odpowiednie pola,
- manga, czyli japońskie komiksy, prezentujące bohaterów i ich losy narysowane w charakterystycznym stylu,
- origami, czyli sztuka składania papieru,
- haiku, czyli krótkie poetyckie formy do 17 sylab,
- emoji, czyli popularne emotikony, bez których nie wyobrażamy sobie wiadomości tekstowych w dzisiejszych czasach.
Skorzystaj zatem z okazji, aby zanurzyć się w tym wyjątkowym języku i kulturze Japonii!
Język japoński od okresu Yamato po „Cool Japan”
Około roku 250 n.e. w prowincji Yamato, obejmującej tereny dzisiejszej prefektury Nara, ustanowiono pierwszą japońską dynastię. Obecnie na tym obszarze nowoczesne budynki przeplatają się z zabytkowymi świątyniami, ale to właśnie tutaj zaczęła się ewolucja języka japońskiego. Niewiele wiadomo na temat języka japońskiego przed okresem Yamato, ponieważ przez setki lat Japończycy opierali się wyłącznie na przekazie ustnym. Wszystko zmieniło się, gdy buddyjscy mnisi z Chin sprowadzili na archipelag pismo. W VIII wieku naszej ery, w okresie Nara, Japończycy zaczęli korzystać z chińskich ideogramów. Inne systemy pisma wykształciły się później, składając się na pismo mieszane, z którego Japończycy korzystają do dzisiaj.
Jednak język japoński został sformalizowany tak naprawdę dopiero pomiędzy XVII a XVIII wiekiem, w okresie Edo. Każdy kolejny okres w dziejach Japonii przynosił zmiany kulturowe i językowe. Na początku XX wieku, w okresie Meiji, znanym jako era postępu i modernizacji, wypracowano standard języka japońskiego, w oparciu o dialekt, jakim posługiwano się w Tokio. W 1903 roku rząd po raz pierwszy opublikował oficjalny podręcznik szkolny do nauki języka japońskiego.
Podobny proces standaryzacji przeszedł język włoski, oparty na dialekcie florenckim, czy francuski, w którym po rewolucji francuskiej za przykład zaczęto stawiać dialekt paryski.
„Cool Japan”: Tokio staje się kawaii
Fascynacja Japonią wiąże się ściśle z kulturą tego kraju. J-Pop, manga, anime, gry video, sushi czy sake: japońska siła, określana mianem „Cool Japan”, niejedno ma oblicze. Od Pikachu do Hello Kitty, zestawów bento czy tkanych kimono, na wszystko, co japońskie, mówi się „kawaii” (かわいい), czyli „urocze” i „słodkie”. To słowo, a raczej trend, zyskało niezwykłą popularność na całym świecie, także w Europie i Ameryce Północnej.
Pomimo izolacjonizmu Japonii, kraj od dawna utrzymywał więzi z Zachodem. Pierwsze wzmianki o kontaktach anglojęzycznych podróżników z Japończykami sięgają początków XVII wieku. Jednak dopiero w 1841 przetłumaczono na japoński pierwszą książkę do gramatyki języka angielskiego. Dzisiaj około 19 milionów mieszkańców Japonii posługuje się językiem angielskim w jakimś stopniu. Jednym z powodów, dla których uczą się angielskiego, jest kilkumilionowa diaspora Japończyków w Stanach Zjednoczonych, z którą na co dzień utrzymują kontakt. Tylko pomiędzy 1901 a 1908 aż 127 tysięcy mieszkańców wysp osiedliło się w USA!
Gdzie jeszcze możesz usłyszeć japoński?
Obecnie na świecie żyje niemal 130 milionów użytkowników japońskiego. Językiem posługują się głównie mieszkańcy Japonii. Ze względów historycznych mówią nim także społeczności w Kalifornii i na Hawajach, choć obecnie jest to trend zanikający. Japoński jest także oficjalnym językiem maleńkiej wyspy Angaur, położonej prawie 5000 kilometrów na południe od Honsiu. Wyspa stanowi jeden z 16 stanów Palau, a japoński jest pozostałością po okupacji. To tam, na obszarze wielkości trzech dużych lotnisk zamieszkanym przez niespełna sto osób, japoński żyje pełnią życia.
Hiragana, katakana i kanji
Na pismo japońskie składają się trzy rodzaje znaków:
🗾 Hiragana
🗾 Katakana
🗾 Kanji
Poznanie hiragany i katakany (łącznie 100 znaków) zajmuje niewiele więcej czasu niż nauka cyrylicy. Podobnie jak alfabet łaciński hiragana do zapisu słów korzysta z symboli fonetycznych. W katakanie wygląda to podobnie, jednak jest to system zastrzeżony do zapisu wyrazów obcojęzycznych (poza chińskimi). Za to kanji to znaki pochodzenia chińskiego. Każdemu z nich odpowiada inny dźwięk i znaczenie. W japońskim znajdziemy około 50 000 znaków kanji. Do codziennej komunikacji „wystarczy” poznać około 2000. Istnieje nawet oficjalna lista podstawowych kanji, zwana jōyō kanji. Powyższe trzy rodzaje pisma współistnieją ze sobą i są używane łącznie. W wielu zdaniach znajdziemy symbole każdego z nich.
Czy japoński i chiński wywodzą się z tej samej rodziny językowej? Nie! Źródeł kanji należy upatrywać wyłącznie w historii. Wspólny system pisma nie ma żadnego przełożenia na pokrewieństwo tych języków. Mandaryński należy do rodziny języków sino-tybetańskich i jest spokrewniony z innymi językami chińskimi. Japoński tymczasem uważa się za język izolowany, czyli taki, który nie wykazuje pokrewieństwa z innymi. Snuje się co prawda przypuszczenia, jakoby japoński razem z tureckim, mongolskim, a nawet koreańskim należał do grupy języków ałtajskich. Jednakże teorię tę podaje się w wątpliwość.
Japoński: trudny czy… niezrozumiany?
Chiński, turecki, arabski… Europejczycy i Amerykanie często uważają język za trudny, gdy odbiega on od używanego przez nich alfabetu. Język Mishimy nie jest tu wyjątkiem. Ale czy nauka japońskiego naprawdę jest tak wymagająca? A może problem tkwi gdzie indziej?
Niezależnie od kilku systemów pisma, których opanowanie może stanowić pewne wyzwanie, oraz słownictwa mającego niewiele wspólnego z językami europejskimi, japoński charakteryzuje się szykiem SOV, w którym dopełnienie występuje przed orzeczeniem (czasownikiem). Zamiast powiedzieć: „(Ja) jem chleb” (szyk SVO, podmiot-orzeczenie-dopełnienie), w japońskim powiemy: „Ja chleb jem” (podmiot-dopełnienie-orzeczenie). Ale chociaż wielu osobom taki szyk zdania może wydawać się nieintuicyjny, w rzeczywistości występuje on w większej liczbie języków, niż znany nam szyk SVO. Wystarczy pomyśleć o tureckim, farsi, baskijskim czy łacinie. W japońskim często pomija się podmiot, kiedy można się go domyślić z kontekstu (podmiot domyślny). Stąd bardzo popularny jest uproszczony szyk OV (dopełnienie-orzeczenie).
SOV, SVO, VSO, …? Oprócz języków należących do grup SOV i SVO, które stanowią trzy czwarte języków świata, możliwe są także inne kombinacje:
- VSO (orzeczenie-podmiot-dopełnienie): „Jem ja chleb”, szyk charakterystyczny dla arabskiego czy irlandzkiego,
- VOS (orzeczenie-dopełnienie-podmiot): „Jem chleb ja”, jak w języku malgaskim, używanym przede wszystkim na Madagaskarze,
- OVS (dopełnienie-orzeczenie-podmiot): „Chleb jem ja”, występujący z niektórych rdzennych językach Ameryki Północnej,
- OSV (dopełnienie-podmiot-orzeczenie): „Chleb ja jem” – ta konfiguracja jest bardzo rzadka, choć bez wątpienia pochwaliłby ją Mistrz Yoda.
Tak czy siak, dla osób uczących się japońskiego mamy kilka dobrych wiadomości:
🗾 W japońskim nie ma liczby mnogiej
🗾 Nie ma także przedimków określonych i nieokreślonych
A tak z innej beczki, japoński nie posiada osobnych słów określających nazwy miesiąca, jak styczeń, luty, marzec, itd. Zamiast tego używa się znaku kanji 月, oznaczającego księżyc lub miesiąc, wraz z liczbą porządkową pierwszy, drugi, trzeci, itd.
Trudny czy łatwy, w nauce języka najważniejsza jest motywacja. Każdy język ma swoje osobliwości, które jednym ułatwiają, a innym utrudniają jego naukę.
Tekst o języku japońskim przypadł Ci do gustu? Sprawdź nasze propozycje na łamach Magazynu Babbel: