W języku angielskim często używa się terminów interpreter oraz translator wymiennie, co bywa niekiedy błędem. Najprościej rzecz ujmując, pierwsi to tłumacze ustni, pracujący z językiem mówionym lub migowym, natomiast drudzy zajmują się przekładem pisemnym.
Choć może się zdawać, że różnica jest niewielka, obydwa zawody wymagają zupełnie różnych umiejętności. Sprawdźmy zatem, z jakimi typami tłumaczy możemy mieć do czynienia i co czyni ich profesję wyjątkową.
Interpreter (tłumacze ustni)
Praca tłumacza ustnego często wymaga przekładania słów z języka źródłowego na docelowy w błyskawicznym tempie. Tłumacze ustni są nieodzowni, ilekroć dochodzi do spotkania osób mówiących w różnych językach. Mieszkając w krajach zdominowanych przez jeden język, łatwo przeoczyć, jak istotną rolę w wielu miejscach odgrywają tłumacze ustni — od gabinetów lekarskich po zgromadzenia ONZ.
Rodzaje przekładu ustnego ze względu na metodę
Chociaż nie istnieje oficjalny podział tłumaczeń ustnych, wymieńmy kilka najczęstszych przykładów.
Tłumaczenie konsekutywne — tłumaczenie konsekutywne to takie, gdy po zakończeniu wypowiedzi w jednym języku, tłumacze przekładają ją na drugi język. W tym celu zazwyczaj sporządzają szybkie notatki, żeby nic im nie umknęło. Ten rodzaj tłumaczenia przydaje się zwłaszcza w przypadku większych posiedzeń.
Tłumaczenie symultaniczne — to takie, gdy tłumacz przekłada wypowiedź mówcy w czasie rzeczywistym. Chociaż jest to często spotykana forma tłumaczenia, to bez zastosowania specjalnego sprzętu (podobnie jak w wypadku tłumaczenia telefonicznego, o czym poniżej), sprawdza się jedynie podczas niewielkich spotkań. Inaczej nakładające się na siebie wypowiedzi mogą rozpraszać słuchaczy. Tłumaczenie na język migowy odbywa się zazwyczaj w trybie symultanicznym, ponieważ nie koliguje ono z językiem mówionym.
Tłumaczenie szeptane („szeptanka”) — to rodzaj tłumaczenia symultanicznego, w którym tłumacze szepczą rozmówcy do ucha. Jest to najbardziej dyskretna forma tłumaczenia.
Tłumaczenie telefoniczne — jak nazwa wskazuje, odbywa się przez telefon, w formie zdalnej. ONZ wykorzystuje zaawansowany system tłumaczeń telefonicznych, by umożliwić swobodną komunikację ludziom z całego świata.
Rodzaje przekładu ustnego ze względu na treść
Oprócz różnicy w wykorzystywanych metodach, tłumaczenia ustne możemy podzielić na różne grupy pod względem specjalizacji. Tak naprawdę możliwości tego podziału są nieograniczone. My przedstawimy kilka z nich.
- Tłumaczenia podróżne — niektórzy korzystają z usług tłumaczy, podróżując dookoła świata — i to z różnych względów. Dziennikarze, ambasadorowie, a czasem zamożni turyści wykorzystują ich pomoc, by bez trudu porozumiewać się z lokalnymi mieszkańcami.
- Tłumaczenia medyczne — to jeden z najistotniejszych rodzajów tłumaczeń, ponieważ dosłownie może uratować komuś życie. Dzięki tłumaczom medycznym pacjenci i lekarze mogą się swobodnie i precyzyjnie komunikować.
- Tłumaczenia prawnicze — sale sądowe to kolejne miejsce, w którym znajdziemy tłumaczy ustnych, którzy muszą posiadać solidny zapas słownictwa prawniczego, by dobrze wywiązać się ze swojego zadania.
- Tłumaczenia konferencyjne — w trakcie konferencji spotykają się ze sobą ludzie z całego świata, którzy często korzystają z pomocy tłumaczy pracujących w wielu językach. Format przekładu — czy to telefoniczny, szeptany, czy kabinowy — różni się w zależności od konferencji.
- Tłumaczenia środowiskowe — to obszerna kategoria obejmująca wszelkie tłumaczenia ustne na rzecz różnych, małych i większych, społeczności. Tłumacze środowiskowi pracują w różnych miejscach, od ratuszy miejskich, przez organizacje pozarządowe i społeczne, po konferencje prasowe.
Translator (tłumacze pisemni)
Choć w języku angielskim słowo translator jest czasem używane jako ogólny termin zawierający w sobie także przekład ustny, zgodnie z definicją odnosi się ono do osób pracujących z tekstem pisanym. Jedną z największych różnic pomiędzy tłumaczami ustnymi a pisemnymi jest to, że ci drudzy zazwyczaj mają więcej czasu na przekład (pomimo tego, że ich także ścigają terminy). Umiejętności czytania i pisania różnią się od słuchania i mówienia, lecz ostateczny cel obydwu profesji jest ten sam: przełożenie wypowiedzi tak, by została ona zrozumiana.
Rodzaje przekładu pisemnego ze względu na metodę
Nasz artykuł dotyczy głównie ludzi, ale maszyny stają się powoli nieodłączną częścią tłumaczeń. Zatem mówiąc o „metodzie”, w dużej mierze mamy na myśli to, w jakim stopniu tłumaczeniem zajmuje się komputer.
Tłumaczenie „ludzkie” — tutaj za całe tłumaczenie odpowiada człowiek. Nie oznacza to, że tłumacze nie wykorzystują żadnych narzędzi (słownik dwujęzyczny ciężko uznać za tłumaczenie maszynowe), jednak to człowiek jest twórcą przekładu.
Tłumaczenie maszynowe — jak łatwo się domyślić, tutaj głównym tłumaczem jest komputer. W ostatnich latach technologie rozwijają się w zawrotnym tempie, jednak tłumaczenie maszynowe nadal bywa pełne mankamentów, zwłaszcza, gdy porównamy je z przekładem dokonanym przez wykwalifikowanych tłumaczy „ludzi”.
Tłumaczenie hybrydowe — coraz popularniejszy tryb tłumaczenia, który wykorzystuje współpracę człowieka z komputerem. Często oznacza to, że tekst zostaje przełożony maszynowo, a później jest weryfikowany przez człowieka, by upewnić się, że przekład brzmi naturalnie. Korzyścią takiego rozwiązanie jest oszczędność czasu. Jednak bywa, że przekład hybrydowy dokłada ludziom pracy, zwłaszcza w przypadku skomplikowanych tekstów wypełnionych idiomami, homonimami, podwójnymi znaczeniami czy terminologią techniczną.
Rodzaje przekładu pisemnego ze względu na treść
Istnieje wiele sposobów, by podzielić tłumaczy pisemnych ze względu na treści, w jakich się specjalizują. Na przykład przekład religijny może sam w sobie być traktowany jako osobna dziedzina, ponieważ tłumaczenia tekstów sakralnych są przedmiotem nieustannych debat. Najprostszy podział rozróżnia dwie kategorie tłumaczeń pisemnych: literackie i specjalistyczne.
Tłumaczenia literackie
Tłumaczenie literackie polega na przekładzie dowolnego spisanego dzieła literackiego z jednego języka na drugi. Można tłumaczyć eseje, powieści, opowiadania, poezję, a także każdą inną formę wypowiedzi literackiej.
Tłumaczenia literackie często cieszą się szczególnym uznaniem, ponieważ wiążą się z wyjątkowymi wyzwaniami. W literaturze format dzieła często liczy się nie mniej niż jego treść. To tłumacz decyduje o tym, które elementy oryginalnego tekstu są najistotniejsze w przekładzie.
Zastanówmy się na przykład, ile pytań muszą sobie zadać tłumacze pracujący nad przekładem wiersza. Jak istotne jest zachowanie tej samej liczby sylab w każdym wersie? Czy wiersz musi się rymować? Czy metafory i porównania zachowają sens po przekładzie? A co z melodyjnością języka? Jak oddać aliterację czy asonans?
Tłumacze literaccy muszą oswoić się z myślą, że nie istnieje „przekład doskonały”. To do nich należy decyzja, które elementy oryginału trzeba za wszelką cenę zachować w przekładzie. W rezultacie tłumaczenia dwójki specjalistów nigdy nie będą takie same. Co więcej, efekt końcowy ich pracy może być diametralnie różny. Spory o to, co jest dobrym, a co złym tłumaczeniem trwają od tysięcy lat.
Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, tłumaczenia literackie powinny być same w sobie uznane za sztukę. Mimo to tłumacze literaccy muszą nieustannie walczyć o należny im szacunek, bowiem nadal ich nazwiska rzadko pojawiają się na okładkach książek, które przełożyli. Często oczekuje się, że przekład będzie po prostu niezauważalny. Pamiętajmy jednak, że tłumacze literaccy odgrywają istotną rolę w odbiorze dzieła przez jego czytelników.
Tłumaczenia specjalistyczne
Chociaż tłumaczeniom literackim poświęca się wiele uwagi, większość przekładów zalicza się do kategorii tłumaczeń specjalistycznych. Ich celem jest ułatwienie zrozumienia tak bardzo, jak to jest możliwe, przekładając słowa z jednego języka na drugi. Chociaż tłumacze specjalistyczni nie muszą przejmować się stylem literackim, to wcale nie oznacza, że ich praca jest łatwiejsza.
Wszystkie rodzaje tłumaczeń wiążą się z umiejętnościami, które znacznie wykraczają poza zwykłą znajomość drugiego języka. Zawód tłumacza specjalistycznego wymaga wyszkolenia, a często nawet konkretnych certyfikatów. W zależności od przedmiotu tłumaczeń, stawka przekładu może być niezwykle wysoka. Choć nie istnieje coś takiego, jak przekład, który nie wymaga żadnych kwalifikacji, niektóre gałęzie tłumaczeń specjalistycznych wiążą się z dogłębną znajomością przedmiotu.
- Tłumaczenia sądowe — to poświadczony przekład dokumentów i tekstów prawnych oraz urzędowych (np. akt małżeństwa, testament, dokumentacja postępowania sądowego).
- Tłumaczenia prawnicze — dotyczą tłumaczenia tekstów prawniczych takich jak analizy i podręczniki prawnicze czy artykuły naukowe dotyczące prawa. Choć tłumaczenia sądowe i prawnicze wymagają podobnych umiejętności, często traktuje się je jako odrębne specjalizacje.
- Tłumaczenia medyczne — wiążą się z przekładem dokumentacji medycznej, recept, raportów z badań klinicznych i podobnych dokumentów. Tłumacze medyczni muszą wykazywać się pedantyczną dbałością o ścisłość przekładu (ze zrozumiałych względów).
- Tłumaczenia naukowe — to szeroka kategoria obejmująca przekład wszelkiego rodzaju tekstów naukowych i akademickich.
- Tłumaczenia finansowe — obejmują dokumentację sporządzaną przez banki, zeznania podatkowe i wszelkie inne dokumenty związane z finansami.
- Tłumaczenia techniczne — ten termin może odnosić się do dwóch różnych kategorii. Tłumacze techniczni mogą pracować z tekstami takimi jak podręczniki użytkownika, opisy techniczne oraz przewodniki przeznaczone dla osób, które niekoniecznie posiadają wiedzę techniczną. Mogą się także zajmować tłumaczeniami tekstów sporządzonych przez inżynierów oraz dokumentacji IT.
Tę listę tłumaczeń specjalistycznych moglibyśmy poszerzać w nieskończoność, ponieważ liczba branż na całym świecie, które wymagają przekładu jest nieograniczona. Niezależnie od specjalizacji tłumacze muszą regularnie się szkolić, by umiejętnie przekazywać informacje w różnych językach.
Na styku tłumaczeń ustnych i pisemnych
Istnieją pewne zbieżności pomiędzy tłumaczami ustnymi i pisemnymi. Na przykład tłumaczenia à vista, kiedy tłumacze czytają dokument i na bieżąco tłumaczą jego treść. Z pewnością zdarza się także, że tłumacze tłumaczą język mówiony, przelewając go na papier, chociaż takie przypadki są znacznie rzadziej dokumentowane.
A zatem granica pomiędzy przekładem ustnym i pisemnym jest płynna. A w miarę postępu technicznego, jeszcze bardziej się zaciera. Bo jeśli korzystasz z asystenta mowy, który przekłada Twoją wypowiedź na inny język, to czy uznamy to za przekład ustny? Na pewno z tych rozważań warto zapamiętać jedno — zarówno tłumacze pisemni, jak i ustni są niezbędni, by każdy z nas mógł się cieszyć równym dostępem do informacji w swoim języku.