W słowniku Merriam-Webster afroamerykańska odmiana angielskiego, w skrócie AAVE (African American Vernacular English), jest określana jako „niestandardowa odmiana języka angielskiego, którą posługuje się część Afroamerykanów”. „Niestandardowa odmiana” to jednak niezbyt precyzyjne określenie, gdy mowa o języku. Jakie są dokładnie „niestandardowe” aspekty tej odmiany angielskiego? Kto i gdzie się nią posługuje? Kiedy i jak stała się popularna? Przyjrzyjmy się jej bliżej.
Przyszła z Południa
Afroamerykańska odmiana angielskiego narodziła się wśród czarnoskórych Amerykanów, którzy przybyli do USA ponad 400 lat temu na statkach z Afryki Zachodniej jako niewolnicy. Jednak nie ma całkowitej pewności odnośnie jej korzeni. Wciąż stanowi przedmiot dyskusji, czy AAVE to po prostu wariant angielskiego zaadaptowany z germańskiej odmiany amerykańskiego angielskiego, który narodził się na plantacjach czy też jest zupełnie osobnym językiem kreolskim, który rozwinął się z kontaktu między angielskim a kilkoma językami zachodniej Afryki.
Teoria na temat języka kreolskiego jest intrygująca dla językoznawców, ponieważ AAVE ma wiele wspólnych cech z innymi językami kreolskimi o afrykańskich korzeniach. Cechy te odnoszą się do struktury i wymowy. Kwestię korzeni komplikuje fakt, że AAVE ma podobną gramatykę i fonologię co wiejskie dialekty amerykańskiego Południa.
Renesans w Harlem, czyli odrodzenie afroamerykańskiej muzyki i kultury w Harlem na Manhattanie w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, przyczynił się do wyłonienia dialektu jive. Jive był mieszanką AAVE, slangu harlemskiego, gwary przestępczej i Broadwayowskiej, którą charakteryzowało mówienie w szybkim tempie i nowojorskie wpływy. Językoznawca William Labov badał, w jaki sposób segregacja rasowa przyspieszyła rozwój AAVE. Z jego badań płynie mało zaskakujący wniosek, że życie w społecznościach, w których panowała segregacja rasowa, z czasem przyczyniło się do powstawania coraz to innych odmian języka angielskiego.
W takim razie czym dokładnie jest AAVE?
Afroamerykańska odmiana angielskiego bywa również nazywana Black English lub Black Vernacular English (termin historyczny to „Ebonics”, ale o tym później). Ten dialekt ma unikalną fonologię, gramatykę i słownictwo, a cechy te są skonwencjonalizowane, to znaczy, że są używane i rozumiane przez dużą społeczność językową. Natomiast akcent i część słownictwa AAVE różni się w zależności od miejsca, od Nowego Jorku przez Nowy Orlean po Chicago, podobnie jak w przypadku wszystkich innych dialektów zróżnicowanych geograficznie.
Koniugacja czasownika
AAVE różni się od standardowej odmiany amerykańskiego angielskiego dodawaniem, odejmowaniem i zastępowaniem słów kluczowych, a także samogłosek i spółgłosek w wyrazach. Jedną z najważniejszych cech AAVE jest opuszczanie czasownika łączącego podmiot zdania z dopełnieniem podmiotu, np. is lub are. Przykładami mogą być zdania typu Sasha going to the store lub Tyrone working Saturday night. Ich znaczenie nie ulega jednak zmianie.
Ponadto użytkownicy AAVE używają czasownika be w nieodmienionej formie, by podkreślić regularność wykonywanej czynności. Tyrone be working Saturday nights oznacza, że Tyrone zazwyczaj pracuje w sobotnie noce. Jeśli chcemy powiedzieć, że Tyrone zawsze pracował w sobotnie noce, wówczas użylibyśmy been: Tyrone been working Saturday nights.
Często też mamy do czynienia z brakiem odmiany czasowników przez liczby lub osoby, co oznacza, że w trzeciej osobie czasu teraźniejszego present simple brakuje końcówki -s. A zatem: Tyrone work at the bar.
Zmiany brzmienia
W AAVE można zaobserwować regularne zmiany brzmienia. Taką zmianą jest metateza, zwana też przestawką. Przestawka polega na zmianie kolejności sąsiednich głosek. Na przykład ask może być wymawiane jako aks, a library jako libary. Specyficzna wymowa th to kolejna charakterystyczna cecha AAVE. Na przykład those i doze wymawia się niemal identycznie. Inną powszechną zmianą brzmienia jest niewymawianie głoski r, jeśli nie następuje po niej samogłoska, co sprawia, że AAVE jest jednym z wielu dialektów o akcencie tzw. nierotycznym używanych w USA.
Składnia
Inną cechą gramatyki AAVE jest kolejność słów w pytaniu. Na przykład zamiast umiejscawiać czasownik tuż za partykułą pytającą (Why aren’t they coming?), użytkownicy AAVE często zachowują w pytaniu składnię zdania oznajmującego (Why they ain’t coming?).
Czasami dla podkreślenia swojego stanowiska lubimy używać więcej słów niż to konieczne. Why? Because we be extra, of course. Na przykład często stosujemy podwójne przeczenie: Sasha ain’t never at the store i had zamiast has: Tyrone had went to work. Jednym z moich ulubionych aspektów AAVE jest zastępowanie there przez it. It’s a bodega just two blocks away – tak właśnie odpowiem przybyszowi z Nowego Jorku, który spyta mnie o drogę w mojej dawnej okolicy Crown Heights w Brooklynie.
Słownictwo
Jedną z najciekawszych cech AAVE jest słownictwo. Ta odmiana angielskiego jest pełna barwnych słów i zwrotów. Wiadomo, że jazz wymyślili czarnoskórzy Amerykanie, ale czy równie powszechna jest wiedza o tym, że to także my stworzyliśmy takie słowa jak cool czy hip? A oto kilka innych przykładów:
Finna
- Znaczenie: Mieć zamiar. Alternatywa dla wyrażenia fixing to powszechnego w południowych stanach USA.
- Przykład: I’m finna go to the store, you want anything.
Wildin / whilin
- Znaczenie: Powiedzieć lub zrobić coś szalonego. Synonim buggin lub trippin
- Przykład: That professor was whilin assigning us all that reading.
GOAT
- Znaczenie: Akronim oznaczający Greatest Of All Time. Używany zazwyczaj do opisania szczególnie popularnej osoby.
- Przykład: Solange is the GOAT.
Krótko na temat „Ebonics” i „correctness”:
Afroamerykańską odmianę angielskiego w latach siedemdziesiątych określano terminem Ebonics (od ebony, czyli heban i phonics, czyli fonetyka). Termin ten stworzył czarnoskóry psycholog Robert Williams w nadziei na zmianę klimatu towarzyszącego dyskusjom na temat AAVE, określanego przez biały establishment jako angielski dla leniwych lub łamany angielski. Było o nim głośno w całych USA, gdy Oakland School Board ogłosił Ebonics pierwszym językiem swoich 28.000 studentów, w większości czarnoskórych. Z powodu nagonki medialnej, jaka nastąpiła w efekcie tej decyzji, termin Ebonics ma dziś negatywne konotacje.
Dziś to chyba oczywiste, że można mówić po angielsku na wiele różnych sposobów. Jak powiedziała noblistka, pisarka Toni Morrison: „To straszne, gdy pomyśleć, że dziecko posługujące się pięcioma odmianami czasu teraźniejszego chodzi do szkoły, w której czyta książki znacznie uboższe od jego języka. I słyszy na temat swojego języka rzeczy, które mogą zrujnować jego poczucie własnej wartości”.
AAVE w dzisiejszym świecie
Gwiazdy muzyki pop, jak Amerykanka włoskiego pochodzenia, Ariana Grande, przeszły drogę od poetyckiego języka, który królował w pierwszej dekadzie XXI wieku wraz z dance rytmami po rapowe brzmienia, które zyskały popularność na przestrzeni kilku ostatnich lat. W swojej nominowanej do nagrody Grammy piosence 7 rings Grande rapuje: My receipts be lookin like phone numbas / If it ain’t money then wrong numba / Black card is my business [wymowa bidniss] card. Grande dodaje tzw. habitualne be i ain’t oraz opuszcza łączniki czasowników i spółgłoski na końcu wyrazu. Od czasu ekspansji internetu, czyli przez ostatnie 30 lat, a szczególnie przez ostatnie 5 do 10 lat rozwoju mediów społecznościowych, AAVE zaczęły się posługiwać również osoby, które nie są czarnoskóre.
Istnieją jednak inne sytuacje, w których AAVE wciąż nie jest akceptowaną odmianą angielskiego i gdzie jej użycie może być brzemienne w skutkach. Weźmy system prawny Stanów Zjednoczonych. Gdy w sadzie w Filadelfii rozległo się He don’t be in that neighborhood, reporter sądowy błędnie transkrybował to zdanie jako We going to be in this neighborhood, czyli dokładną odwrotność tego co zostało powiedziane.
Gdy podczas procesu w 2017 roku Warren Demesme spytał policjanta Why don’t you just give me a lawyer, dog? („Dlaczego nie dasz mi prawnika, stary?”), zignorowano jego prawa, ponieważ uznano, że oskarżony domaga się lawyer dog (psiego prawnika), a nie adwokata. „Długofalowym skutkiem takiej segregacji językowej jest umacnianie w ludziach poczucia braku zasad fair play i sprawiedliwości, ponieważ system nie respektuje języka, jakim się posługują”, komentuje Anthony L. Ricco, nowojorski obrońca w procesach o przestępstwa.
Dla niektórych osób dialekt czarnoskórych to po prostu język ludzi niewykształconych. Natomiast osoby, które nie są czarnoskóre (jak Grande) i swobodnie posługują się to standardowym angielskim, to jego afroamerykańską odmianą, nie mają z tego tytułu negatywnych konsekwencji jak osoby czarnoskóre. To powód, dla którego posługiwanie się AAVE często bywa kwestią kulturowego zawłaszczenia.
Czarnoskórzy Amerykanie w niektórych sytuacjach przeskakują z afroamerykańskiej odmiany angielskiego do odmiany standardowej, czyli zmieniają kod językowy. Może się tak dziać w miejscu pracy, na uniwersytecie lub w każdym innym miejscu podczas rozmowy z osobą, która nie rozumie naszego dialektu. Robimy tak, by rozmówcy nas zrozumieli lub poczuli się dobrze w naszym towarzystwie, jak opisuje powyższy film.
Dla mnie AAVE to rezerwuar kolokwializmów – przyjaznych, kojarzących się z bezpieczeństwem i bliskością czarnej wspólnoty. AAVE jest jak brzuch matki, który czujesz na swojej dziecięcej głowie, gdy zaplata ci warkoczyki na boisku do koszykówki. Jest jak atmosfera bliskości, która rodzi się wśród przyjaciół. AAVE jest dla czarnoskórych Amerykanów wciąż ewoluującym, intymnym i jednoczącym aspektem ich życia.
Interesujesz się językami i kulturą? Koniecznie sprawdź poniższe teksty, które przygotowaliśmy dla Ciebie: