Znaczenie kobiet w funkcjonowaniu języków jest niezaprzeczalne. Z powodu uwarunkowań biologicznych i społecznych kobiety w znacznym stopniu odpowiadają za to, by dzieci poznały język swojego otoczenia. W rezultacie tożsamość dziecka i jego poczucie przynależności do określonej wspólnoty geograficznej i społecznej zostaje zakorzenione.
Jednak z językoznawczego punktu widzenia nie ma „języka kobiet”. Choć może się to wydawać nieistotne, tak naprawdę język odzwierciedla nasze społeczne uprzedzenia, w tym niechęć do kobiet. A zatem co dzieje się, gdy żaden z istniejących języków nie wyraża precyzyjnie typowych dla kobiet uczuć i emocji?
W tym artykule przyjrzymy się temu, jak kobiety starają się rozwiązać ten problem. Szczegółowo przeanalizujemy kilka sztucznych języków (może już znacie tak zwane konlangi przygotowywane na potrzeby programów telewizyjnych), które kobiety stworzyły dla kobiet.
Láadan: Język wiedzy postrzeganej?
Języki zawodzą w sytuacji, gdy trzeba opisać kobiece doświadczenia, uważała pisarka Suzette Haden Elgin, która postanowiła rozwinąć swoją tezę na początku lat 80. Uznała, że gdyby kobiety dysponowały językiem odpowiednim do wyrażania swoich przekonań, oddawałby on zupełnie inną rzeczywistość niż ta postrzegana przez mężczyzn.
Elgin oparła to przekonanie na feministycznej teorii mówiącej, że istniejące języki naturalne nie są w stanie wyrazić wszystkich aspektów kobiecego postrzegania — w twierdzeniu tym widać wyraźne inspiracje słynną lingwistyczną hipotezą Sapira-Whorfa.
Przedstawiła także ciekawą interpretację twierdzenia Gödla o niezupełności, by stworzyć własny, kobiecy język. Zasadniczą częścią twierdzenia Gödla, które zainteresowało Elgin, była koncepcja, że idealny system logiczny nie może istnieć, bo musiałby zawierać elementy pozwalające na jego rozmontowanie, czyli autodestrukcję. Tak jak odtwarzacz, który wydaje dźwięk w swojej częstotliwości rezonansowej. Wówczas nuty tak silne wibrują, że urządzenie się rozpada.
Wysnuła wobec tego teorię, że każdy język zawiera postrzeganie działające jak częstotliwość rezonansowa, czyli niemożliwe do wyrażenia, bo prowadzące do destrukcji całego języka. Jej podstawowe pytanie brzmiało: co by się stało z kulturą, gdyby kobiety posiadały taki język, który wyrażałby ich postrzeganie? Czy doprowadziłoby to do jej unicestwienia?
W oparciu o to pytanie Elgin na potrzeby swojej fantastycznonaukowej serii Native Tongue („Język ojczysty“) stworzyła język láadan. Był to rodzaj eksperymentu myślowego. Láadan to język wymyślony przez grupę feministycznych językoznawczyń w XXII wieku jako akt buntu przeciw represyjnemu rządowi, który w 1996 roku pozbawił kobiety praw wyborczych (fabuła podobna do „Opowieści podręcznej“). Elgin liczyła, że język przyjmie się także w naszej rzeczywistości lub zainicjuje procesy tworzenia innych języków kobiecych.
W przeciwieństwie do (wielu) języków, w których forma rodzaju męskiego jest w gramatyce standardowa i podstawowa, láadan zakłada, ze wszystkie rzeczowniki są rodzaju żeńskiego, chyba że doda się do nich przyrostek oznaczający rodzaj męski. Marzeniem Elgin był język, który nie dziedziczy elementów sugerujących wielopokoleniową dominację mężczyzn, za to język stworzony wokół bardzo praktycznych koncepcji pomagających zdefiniować emocje i sytuacje związane wyłącznie z „byciem kobietą” (albo choć z tym, co uważała za najistotniejsze w byciu kobietą).
Oto kilka przykładów:
| Idea | Láadan | Polski |
| ciąża | Lawida | być w ciąży |
| Lóda | być w ciąży i męczyć się z tego powodu | |
| Lalewida | być w ciąży i cieszyć się z tego powodu | |
| Lewidan | być w ciąży po raz pierwszy | |
| Widazhad | być w ciąży po terminie porodu i marzyć, by się to skończyło | |
| Postrzeganie | Láad | postrzegać |
| Loláad | postrzegać wewnętrznie | |
| Ból | Heyi | |
| Shol | brak bólu | |
| Samotność | Sholan | być samą |
| Doólelasholan | w końcu zostać samą po męczącym przeżyciu lub pozbyciu się męczących ludzi | |
| Búsholan | samotna „na łonie własnej rodziny” | |
| Sholalan | samotna w tłumie ludzi | |
| Elasholan | samotna i zadowolona z tego powodu | |
| Héeyasholan | samotna i przerażona | |
| Óosholan | samotna w smutku |
Wszystkie słowa języka láadan zawiera Láadan-English dictionary.
Nüshu: Kobiecy język odkryty przez przypadek
Nüshu ( 女书) to uproszczony system pisma chińskiego, do którego mężczyźni nie mieli dostępu. Był w tajemnicy przekazywany z pokolenia na pokolenie przez kobiety z Jiang jong w chińskiej prowincji Hunan. Dziś uznawany jest za jeden z najstarszych języków świata. Nüshu został odkryty w 1982 roku, gdy profesor Gong Zhebing zabrał swoich studentów na wyprawę badającą kulturę i zwyczaje społeczności w Jiang jong. Ku swemu zaskoczeniu odkryli dziwne pismo używane tylko przez kobiety i nazywane przez społeczność nüshu („pismo kobiet”).
Językoznawca, profesor Yan Xuejiong, pomógł badaczom zebrać przykłady napisów z wachlarzy i chusteczek, dzięki którym stworzono słownik około 20.000 słów i ponad 500 znaków. Manuskrypty w nüshu ukazały historyczne, kulturowe, społeczne i narodowe aspekty tożsamości, oddające radość, ale przede wszystkim cierpienie i ucisk, jakiego kobiety doświadczały w feudalnym społeczeństwie tamtych czasów.
Choć był to tajemny język —pisany i czytany wyłącznie przez kobiety — językowi nüshu udało się przetrwać. Przedstawiono go w filmach dokumentalnych, książkach, a nawet trafił do Księgi Rekordów Guinnessa jako “najbardziej nacechowany płciowo język świata.” Ostatnia kobieta, która znała ten język, pisała w nim i czytała, Yang Huanyi, zmarła w 2004 roku.
Choć znamy tylko dwa języki stworzone przez kobiety, to wcale nie oznacza, że nie odkryjemy lub ukujemy nowych. Tak zwanych języków sztucznych jest naprawdę sporo i kolejne esperanto, tym razem wymyślone przez kobietę i dla kobiet, może być… Twojego autorstwa.