Język to niewątpliwie jedna z cech naszego gatunku, która odróżnia nas od zwierząt. Co prawda delfiny czy ptaki też komunikują się w złożony sposób, ale nie na takim poziomie, jaki charakteryzuje gatunek Homo sapiens. Nic więc dziwnego, że ludzi od lat zajmuje poznanie odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób uczymy się języka, na który składają się liczne reguły gramatyczne i fonetyczne, kompleksowe słownictwo czy rejestr umożliwiający osadzenie wypowiedzi w odpowiednim kontekście. Punktem wyjścia dla wielu naukowców była zdolność dzieci do opanowania języka w tak krótkim czasie. W końcu od gaworzenia do pełnych zdań i płynności w mówieniu w wypadku najmłodszych upływa zaledwie kilka lat.
Już starożytni Grecy zaczęli tworzyć teorie na temat przyswajania, czyli akwizycji języka. Dlatego poniżej przyjrzymy się zarówno hipotezom, które już dawno zostały obalone przez naukę, jak i teoriom, które nadal są żywo dyskutowane przez językoznawców. Jeśli chcecie wiedzieć, co to jest akwizycja, a także czym się różni przyswajanie od nauki języka— ten tekst jest dla Was!
Rodzaje akwizycji języka
W zależności od okoliczności, mamy do czynienia z trzema rodzajami akwizycji języka. W tym artykule skupimy się zwłaszcza na tym pierwszym rodzaju, warto jednak pamiętać, że samo określenie jest bardziej pojemne.
- Przyswajanie pierwszego języka — nauka pierwszego języka, jakim dana osoba się posługuje, czyli języka ojczystego.
- Przyswajanie drugiego języka — wbrew nazwie, chodzi tu nie tyle o język, którego człowiek uczy się w drugiej kolejności, lecz o każdy kolejny język, jaki przyswaja po ukończeniu pewnego wieku, tzn. po przekroczeniu okresu wczesnej nauki języka.
- Dwujęzyczność — ma miejsce wtedy, gdy dziecko uczy się jako pierwszego więcej niż jednego języka jednocześnie.
Przyswajanie drugiego języka jest równie ważnym obszarem badań, co przyswajanie pierwszego. Trudniej jednak ten proces opisać. Podczas gdy osoba ucząca się drugiego języka zazwyczaj jest już w stanie zrozumieć językowe reguły wyjasniające jego budowę i funkcje, małe dziecko uczy się od zera. Jak więc to działa?
Teorie akwizycji języka
Wiedza wrodzona
Na początek cofnijmy się w czasie do V wieku p.n.e., kiedy to filozof Platon zaproponował teorię o wrodzonej znajomości języka. Platon uważał, że ludzie rodzą się wyposażeni w konkretne pojęcia, wobec czego sam proces uczenia się nie polega na nabywaniu nowej wiedzy a raczej na przypominaniu sobie albo inaczej odkrywaniu tego, co jest w nas od urodzenia. Według tej teorii, człowiek nie musi uczyć się języka, bo związana z tym wiedza i umiejętności są od urodzenia zapisane w jego umyśle. Mimo niekwestionowanego wkładu Platona w myśl filozoficzną, jego teoria wrodzonej znajomości języka nie wytrzymała próby czasu i konfrontacji z badaniami nad ludzkim mózgiem.
Językoznawstwo kartezjańskie
Toeia Kartezjusza bazuje na założeniu, że wszystkie języki posiadają tę samą podstawową strukturę, która w jakiś sposób musi odzwierciedlać działanie ludzkiego mózgu. Znowum mamy do czynienia z założeniem, że istnieje istnieje pewna wrodzona predyspozycja, dzięki której jesteśmy w stanie opanować każdy język. Ta koncepcja została rozwinięta przez językoznawcę Noama Chomsky’ego, którego teorią zajmiemy się nieco później.
Tabula rasa
Pogląd, że człowiek rodzi się jako tabula rasa, czyli pusta tabliczka, pojawiał się w propozycjach wielu myślicieli od czasów Arystotelesa. Jednak nowoczesna wersja tej teorii została sformułowana dopiero w XVII wieku przez Johna Locke’a. Jest ona dokładnym przeciwieństwem teorii o wiedzy wrodzonej. Według niej, człowiek rodzi się z absolutnie plastycznym mózgiem, a to oznacza, że jest w całości ukształtowany przez czynniki będące częścią jego otoczenia.
Behawioryzm
Wiodącym myślicielem współczesnego behawioryzmu jest B.F. Skinner. Swoją teorię, która jest w istocie rozszerzeniem teorii o pustej tabliczce, Skinner wyłożył w książce Verbal Behavior (Zachowania werbalne). Twierdzi w niej, że człowiek jest w całości produktem swojego otoczenia. Według Skinnera, człowiek nie posiada wewnętrznego, wrodzonego mechanizmu nabywania wiedzy. Uczymy się, korzystając z danych, których dostarcza nam nasze środowisko. W ten sposób też, naśladując język, jakim posługują się ludzie w naszym otoczeniu, jesteśmy w stanie powoli rozbudowywać naszą gramatykę i słownictwo.
Teorie akwizycji języka: uniwersalna gramatyka
Teorię B.F. Skinnera, a także inne założenia bahawioryzmu, silnie krytykował ojciec tzw. gramatyki uniwersalnej, Noam Chomsky. Jednym z jego podstawowych kontrargumentów jest twierdzenie, że bez wewnętrznych predyspozycji, dziecko nigdy nie byłoby w stanie nauczyć się pierwszego języka tak szybko. Według Chomsky’ego, wynika to z czegoś, co nazwał on ubóstwem bodźców. Zakłada ono, że słuchanie tego jak mówią inni to za mało, by nabrać biegłości w języku. Poglądy Chomsky’ego nadal są bardzo wpływowe w językoznawstwie, ale budzą też sporo kontrowersji. Niektórzy językoznawcy odrzucają pewne elementy jego teorii, podczas gdy inni w ogóle uważają za fałszywe całe twierdzenie o istnieniu uniwersalnej gramatyki. Zwłaszcza w ostatnim czasie, rozwój sztucznej inteligencji w postaci chatów doprowadził do ponownego kwestionowania teorii Chomsky’ego. Niektórzy językoznawcy zwracają uwagę na fakt, że duże modele językowe są w stanie generować wypowiedzi w bardzo przekonywujący sposób, mimo że nie zostały zaopatrzone w jego wrodzoną znajomość. Na ile jednak można porównywać działanie mózgu człowieka do działania sztucznej inteligencji?
Teorie przyswajania drugiego języka
Mimo że nauka pierwszego i drugiego języka jest pod wieloma względami podobna, istnieje też kilka wyraźnych różnic między tymi procesami. Gdy uczysz się hiszpańskiego, dowiadujesz się, że słowo el carro oznacza „samochód”, czyli tworzysz połączenie pomiędzy nowopoznanym a innym już znanym ci słowem. To nie to samo, co bezpośrednie połączenie słowa „samochód” z odpowiednim pojęciem. Teoria uniwersalnej gramatyki Chomsky’ego daje się zastosować do procesu przyswajania drugiego języka. Wewnętrzny mechanizm rozumienia gramatyki zostaje w tym przypadku wykorzystany do opanowania struktur nowego języka. Ale to tylko jedna z wielu możliwych teorii. Oto dwa inne popularne modele. Pamiętajcie jednak, że w żadnej mierze nie jest to wyczerpująca lista.
Model akulturacji
Ta teoria została zaproponowana przez językoznawcę Johna Schumanna i nadaje się zwłaszcza do opisu tego, jak języka uczą się osoby należące do językowej mniejszości. Teoria ta opiera się na założeniu, że nauka innego języka jest częścią większego procesu akulturacji, który pozwala osobie, często imigrantowi, zintegrować się z kulturą nowego miejsca. Teoria Schumanna łączy psychologiczny proces uczenia się języka z szerszym pojęciem adaptowania się do nowych warunków.
Model monitorowania
Zwany także hipotezą wkładu przypisywany jest głownie Stephowi Krashenowi, językoznawcy pracującemu w latach 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku To, co odróżnia hipotezę Krashena od innych to wyraźne rozgraniczenie pomiędzy uczeniem się języka — w znaczeniu świadomego i aktywnego pracowania nad poznawaniem języka— a jego akwizycją, która w przekonaniu Krashera jest procesem raczej pasywnym. Innym głównym elementem tej teorii jest hipoteza naturalnego porządku, według której język przyswajany jest w przewidywalnej kolejności. Teoria Krashena nazywana jest też hipotezą wkładu, ponieważ według jej autora, jedyne co ma znaczenie dla akwizycji to wkład, jaki jednostka otrzymuje z otoczenia. Działanie samej osoby uczącej się, czyli mówienie w nowym języku, nie przyczynia się w istotny sposób do procesu przyswajania go.
Mimo wielu teorii na ten temat, wyjaśnienie tego, w jaki sposób ludzie uczą się języka, wciąż pozostaje kwestią sporną. Nadal nie jesteśmy w stanie dokładnie opisać, jak ptrzebiega ten proces. I to raczej nie zmieni się aż do momentu, w którym naukowcy odkryją wszystkie mechanizmy zachodzące w naszym mózgu.
Teorie akwizycji języka wywołują ożywione dyskusje wśród językoznawców. Podobnie dzieje się w wypadku różnic pomiędzy językami a dialektami. Jeśli interesują Cię podobne tematy, sprawdź koniecznie zakładkę O językach w Magazynie Babbel.