Języki używające cyrylicy – między innymi ukraiński, rosyjski czy macedoński – często są ze sobą mylone. Dlatego dla kogoś, kto nie zna podstaw rosyjskiego i ukraińskiego, bywa oczywiste, że to języki bardzo podobne. Dlatego przyjrzymy się ich historii i przeanalizujemy ich cechy charakterystyczne, by odpowiedzieć na pytanie, czym się różni ukraiński od rosyjskiego.
Powstanie rosyjskiego i ukraińskiego
Rosyjski i ukraiński mają te same korzenie i należą do grupy języków wschodniosłowiańskich. W czasach i na terenach Rusi Kijowskiej, wielkiego średniowiecznego państwa, z którego później wyodrębniły się narody ukraiński, rosyjski czy białoruski, posługiwano się różnymi dialektami. To one stanowiły podwaliny dla dzisiejszych języków ojczystych w Ukrainie i Rosji.
Po rozpadzie Rusi Kijowskiej, dialekty zaczęły się przekształcać w dwa odrębne języki: rosyjski i ukraiński. Ich stopień pokrewieństwa można porównać do hiszpańskiego i portugalskiego.
W XVII wieku istniały już znaczące różnice między rosyjskim a ukraińskim. Podczas gdy w okolicach Moskwy mówiono po rosyjsku, ukraińskojęzyczne terytoria wchodziły w skład różnych państw, między innymi Austro-Węgier i I Rzeczpospolitej. W związku z geopolitycznymi różnicami rosyjski i ukraiński coraz bardziej się od siebie oddalały. Ukraiński znajdował się pod wpływem polskiego, węgierskiego, rumuńskiego i austriackiej niemczyzny, natomiast rosyjski rozwinął się do postaci, którą znamy dzisiaj.
Polityka językowa w ZSRR
Gdy carska Rosja została obalona w wyniku rewolucji bolszewickiej, odmienność obu języków była już wyraźna i tylko w niewielkim stopniu się pogłębiła. Bez wątpienia na początku XX wieku rosyjski i ukraiński stanowiły dwa różne języki.
Ponieważ oficjalnym językiem Związku Radzieckiego był rosyjski, Socjalistyczna Ukraińska Republika Radziecka musiała uznać jego wyższość nad ukraińskim. Jednak do lat 30. ubiegłego wieku władze ZSRR przymykały oko na „ukrainizacją” tamtejszego języka i kultury, dopiero potem całkowicie zmieniając swoje podejście. W rezultacie rosyjski rozkwitał, a ukraiński był sukcesywnie wypierany. I tak do szkół wprowadzono rosyjski jako język wykładowy. Zlikwidowano ukraińskojęzyczną prasę i zaprzestano wydawania książek w tym języku. A większą część ukraińskich elit, czyli intelektualistów, artystów i literatów, aresztowano i skazano na śmierć. Z czasem pokolenie to nazwano Розстріляне відродження, czyli „Rozstrzelane Odrodzenie”.
W latach 80. nieco złagodzono politykę językową. A gdy w 1991 roku Ukraina odzyskała niepodległość, zasady dotyczące języka ojczystego ponownie zostały zmienione.
Czym się różni ukraiński od rosyjskiego?
Alfabet
- Rosyjski ma litery „Ёё“, „ъ“, „ы“ und „Ээ“, które nie występują w ukraińskim.
- Zamiast nich ukraiński ma „Ґґ“, „Єє“, „Іі“ und „Її“.
- Wymowa niektórych słów i liter też się różni: „И“ w rosyjskim wymawia się jako długie [i].
- W ukraińskim „И“ wymawia się jak krótkie [i].
Pisownia i znaczenie
W wypadku ukraińskiego i rosyjskiego mamy do czynienia z licznymi fałszywymi przyjaciółmi, np.:
- rosyjskie słowo приклад oznacza „kolbę”
- ukraińskie słowo приклад oznacza „przykład”
Miesiące
- Rosyjskie nazwy pochodzą od łacińskich i zostały zapożyczone z języków Europy Zachodniej:
- Январь/Janwar’ – Januar (niem.), January (ang.) – styczeń
- Февраль/Fewral’ – Februar (niem.), February (ang.) – luty
- Ukraiński zachował stare słowiańskie nazwy:
- Січень/Sitczeń – styczeń
- Лютий/Ljutij – luty
Gramatyka
Gramatyka obu języków jest podobna, ale jak łatwo się domyślić, w jej ramach także występują różnice. Na przykład czasowniki, które w obu językach oznaczają to samo, mogą łączyć się z różnymi przypadkami, niekiedy wymagając przyimków.
- Po ukraińsku powiemy: „Czekam na ciebie” – Я чекаю на тебе.
- Po rosyjsku powiemy: „Czekam na ciebie” – Я жду тебя.
Jak widać, w rosyjskim nie używamy przyimka. Różnice istnieją także w wypadku czasownika „być”:
- W ukraińskim (бути) używa się odmiennych form czasu teraźniejszego niż w rosyjskim.
- Natomiast w rosyjskim (быть) te formy wprawdzie istnieją, ale współcześnie nie są używane.
Czym się różni ukraiński od rosyjskiego – podsumowanie
Jak już wspominaliśmy, rosyjski i ukraiński to dwa różne języki, które odgrywają ważną rolę w kształtowaniu odrębnych tożsamości narodowych. Szacuje się, że liczba osób mówiących po ukraińsku waha się między 30 a 40 milionów. To zdecydowanie mniej w porównaniu z liczbą osób rosyjskojęzycznych. Tych jest około 154 milionów. Z powodu dawnej przynależności do ZSRR część osób w Ukrainie używa rosyjskiego jako drugiego języka, a prawie wszyscy mieszkańcy Ukrainy znają go w stopniu podstawowym. Osób rosyjskojęzycznych mówiących po ukraińsku jest zdecydowanie mniej.