Zastanów się na przykład nad tym, jak powiedzieć po angielsku „bigos” i „barszcz”. No właśnie – bigos i borscht! Ponieważ to potrawy typowe dla naszego kręgu kulturowego, nie mają odpowiednika w języku angielskim. Ich nazwy zostały po prostu przejęte, a jeśli ktoś nigdy nie próbował tych smakołyków, to i tak na niewiele zda się słownikowe tłumaczenie! Czy istnieją także nieprzetłumaczalne niemieckie słowa? A jeśli tak, to czy język polski zostanie wzbogacony o ich tłumaczenia?
Na pierwsze pytanie odpowiedź brzmi „tak”. Na drugie już niekoniecznie. Po prostu są takie słowa, których nie da się dosłownie przetłumaczyć i które trzeba wytłumaczyć, używając dłuższych opisów. To logiczne – w każdym miejscu na świecie istnieją potrawy, przedmioty, instytucje czy zjawiska, które są jedyne w swoim rodzaju i których nazwy występują tylko w danym języku.
Niemiecki nie jest tu wyjątkiem. Język ten zawiera bardzo dużo nieprzetłumaczalnych słów, które zrozumieć może tylko osoba, która często styka się z niemiecką rzeczywistością, zajada Currywurst, chodzi zwiedzać Bundestag, a żeby wynająć mieszkanie, musi wynajemcy przedłożyć Mietschuldenfreiheitsbescheinigung, czyli zaświadczenie o braku zadłużenia powstałego na skutek niepłacenia czynszu (nie ma to jak rzeczowniki złożone!).
Niekiedy jednak takie nieprzetłumaczalne pojęcia nie dotyczą kultury materialnej lub biurokratycznych zawiłości, a sięgają głębiej, nazywając uczucia lub relacje międzyludzkie. W niemieckim znajdziemy na przykład wiele nieprzetłumaczalnych pojęć, które oddają duchowe bolączki nękające ludzkość od zarania dziejów. Niby fizycznie nim nam nie dolega, jednak nie jesteśmy w pełni szczęśliwi… Być może cierpimy po prostu na Weltschmerz, czyli ból istnienia?
Niektórzy językoznawcy twierdzą, że ta leksykalna różnorodność to dowód na to, że język nie tylko oddaje, ale też kształtuje nasz sposób myślenia, więc istnienie nieprzetłumaczalnych pojęć odzwierciedla różnice między kulturami. Ja jednak myślę, że bardzo często te nieprzetłumaczalne pojęcia oddają pewne uniwersalne aspekty ludzkiej egzystencji i opisują emocje, które znamy z doświadczenia, lecz których do tej pory nie byliśmy w stanie nazwać.
Dlatego też zawrotną karierę robią takie nieprzetłumaczalne pojęcia jak hygge lub fika. Mimo że narodziły się w Skandynawii, są intuicyjnie zrozumiałe dla wszystkich ludzi na świecie. Przecież każdy lubi się czuć hyggelig, czyli bezpiecznie, ciepło i przytulnie. Nie muszę też chyba nikogo zachęcać do fiki, czyli do przerwy na kawę i słodkie przekąski w towarzystwie znajomych, rodziny lub współpracowników.
A oto nieprzetłumaczalne niemieckie słowa, które nie mają odpowiednika w języku polskim. Jakie jest Twoje ulubione? A może przychodzą Ci do głowy jakieś inne przykłady?
Nieprzetłumaczalne niemieckie słowa, które warto znać
Schadenfreude
Kiedy wspomniałam mojemu znajomemu z Berlina, że właśnie piszę o nieprzetłumaczalnych niemieckich pojęciach, ten bardzo się zdziwił i poprosił, bym podała przykład. Pierwsze, co mi przyszło do głowy, to właśnie Schadenfreude, czyli radość, którą odczuwamy, gdy ktoś inny doznaje nieszczęścia.
– No tak, mogłem się domyślić, że to jest coś typowo niemieckiego – odparł mój kolega.
Tak naprawdę niemiecki to nie jedyny język, który posiada określenie na ten nieco dziwny rodzaj zadowolenia. Nawet starożytni Grecy znali pojęcie epichairekakia, które łączy w sobie radość (chara) i zło (kakon). Schadenfreude, składające się z Schaden (szkoda, strata) i Freude (radość), pojawiło się w niemieckich tekstach w osiemnastym wieku, a od dziewiętnastego wieku występuje jako zapożyczenie także w angielskim.
Fingerspitzengefühl
Mimo że dzisiaj wyrażenie to opisuje subtelność i wrażliwość wobec innych ludzi, tak naprawdę narodziło się… na polu walki. W terminologii wojskowej Fingerspitzengefühl opisuje zdolność dowódcy do reagowania na ciągle zmieniającą się sytuację na polu bitwy. Ten nieco przydługi rzeczownik składa się ze słów Fingerspitzen (opuszki palców) i Gefühl (uczucie) i oznacza takt okazywany w relacjach międzyludzkich.
Fernweh
Latem dobrze jest sięgnąć po niemieckie słówka związane z podróżami, które dobrze oddają nie tylko nasz nastrój przed wyjazdem, jak i chęć powrotu do domu. Być może znane jest Ci niemieckie pojęcie Heimweh, czyli tęsknota za domem, które pochodzi od słów Heim (dom, ognisko domowe) i Weh (boleść). Fernweh powstało właśnie na wzór Heimweh i jest przeciwieństwem tęsknoty za ogniskiem domowym, wyrażając chęć udania się w daleką podróż (od fern, czyli daleki, lub die Ferne, czyli dal). Podobne pojęcie to Wanderlust, czyli połączenie czasownika wandern (wędrować) i Lust (ochota, chęć). Za to stan podekscytowania i lekkiego niepokoju przed podróżą Niemcy określają jako Reisefieber, czyli dosłownie gorączka przed podróżą.
Zugzwang
Jeśli od niedawna uczysz się niemieckiego, na pewno bez problemu udało Ci się rozpoznać pierwszy człon tego złożenia, czyli Zug (pociąg). Zwang to inaczej przymus, więc Zugzwang musi oznaczać przymusowe jeżdżenie koleją, czyż nie?
Okazuje się jednak, że niepozorne słowo Zug ma po niemiecku dziesiątki różnych znaczeń. W zależności od kontekstu Zug można przetłumaczyć jako pociąg, przeciąg, pociągnięcie, rozmach, ruch w grze, haust lub łyk. Zugzwang to wyrażenie związane pierwotnie z grą w szachy i oznacza sytuację, w której trzeba podjąć jakąś decyzję lub zacząć działać, czyli innymi słowy wykonać ruch – na szachownicy lub poza nią.
Dreikäsehoch
Nie martw się – nie wszystkie niemieckie słowa odnoszą się do skomplikowanych emocji czy trudnych sytuacji. Dreikäsehoch to żartobliwe określenie małego dziecka, które dosłownie oznacza „wysoki na trzy sery”. Chodzi oczywiście nie o plasterki, a o kręgi sera. I dlaczego wysoki, a nie wysoka? Ponieważ słowem tym określa się zazwyczaj chłopca, który zachowuje się nieco bezczelnie i udaje starszego. Co ciekawe, słowa tego używa się coraz rzadziej, a w roku 2007 określenie to dołączyło do listy niemieckich słów zagrożonych wyginięciem.
Kummerspeck
Na koniec zostawiłam słowo, które ma związek i z jedzeniem, i z emocjami. Kummerspeck to połączenie słów Kummer (zmartwienie) i Speck (tłuszczyk) i oznacza dodatkowe kilogramy spowodowane nadmiernym podjadaniem w stanie emocjonalnego wzburzenia. Innymi słowy, Kummerspeck to skutek Frustessen, czyli jedzenia w stanie frustracji.
Nieprzetłumaczalne niemieckie słowa to ciekawostka, która przypadła Ci do gustu? Przeczytaj także: