Niemiecki słynie z tego, że potrafi generować naprawdę dłuuugie słowa takie jak Donaudampfschifffahrtsgesellschaftskapitän (kapitan parowca na Dunaju). Niemieckie rzeczowniki, czasowniki, przyimki i przymiotniki są jak klocki Lego. Można je łączyć niemal na wszelkie możliwe sposoby i w ten sposób tworzyć zupełnie nowe słowa, czyli tak zwane złożenia. Zwierzęta po niemiecku są na to doskonałym przykładem.
Co ciekawe, rozkładając ich nazwy na mniejsze „klocki”, odkryjemy stworzenia, które z pewnością zaskoczą niejednego.
Zwierzęta po niemiecku, czyli superbohaterowie
Anglojęzyczne komiksy prezentują superbohaterów i superbohaterki o imionach, których pierwszy człon brzmi super, wonder, iron, ultra, bat lub cat, a drugi -man, -woman, -girl lub -boy. Wiele nazw zwierząt po niemiecku tworzymy według podobnego schematu: drugi człon nazwy to Tier, czyli zwierzę, a pierwszy człon odnosi się do wyjątkowej cechy danego zwierzęcia:
- Stinktier – dosł. „śmierdzące zwierzę” (skunks)
- Faultier – dosł. „leniwe zwierzę” (leniwiec)
- Murmeltier – dosł. „mamroczące zwierzę” (świstak)
- Schnabeltier – dosł. „dziobate zwierzę” (dziobak)
- Maultier – dosł. „pyskowe zwierzę” (muł)
- Trampeltier – dosł. „tupiące zwierzę” (wielbłąd dwugarbny).
Czasownik trampeln oznacza tupać, ciężko stąpać lub coś zadeptać, natomiast rzeczownik Trampel to określenie niezdary lub fajtłapy.
Czasami drugi człon nazwy nie brzmi -tier, lecz jest nazwą zupełnie innego zwierzęcia:
- Schildkröte –dosł. „tarczowa ropucha” lub„ropucha z tarczą” (żółw)
- Waschbär – dosł. „piorący niedźwiedź” (szop pracz)
- Ameisenbär – dosł. „mrówkowy niedźwiedź” (mrówkojad)
- Fledermaus – dosł. „trzepocząca mysz” (nietoperz)
- Seehund – dosł. „morski pies” (foka)
- Tintenfisch – dosł. „atramentowa ryba” (mątwa)
- Truthahn –dosł. „wygrażający kurczak” (indyk).
Trut to człon dźwiękonaśladowczy nawiązujący do dźwięków wydawanych przez indyki, ale według niektórych hipotez pochodzi on od środkowoniemieckiego droten – grozić.
O „dębowym kotku” słów kilka
Na koniec rozłóżmy na części składowe niemiecką nazwę zwierzęcia, które wszyscy znamy: poczciwej wiewiórki, czyli Eichhörnchen. W dosłownym tłumaczeniu:
- „dębowy rożek”: Eiche (dąb) + Horn (róg) + -chen (cząstka zdrabniająca)
- „dębowy rogalik”: Eiche (dąb) + Hörnchen (rogalik)
Wiewiórka to po niemiecku także:
- Eichkätzchen (regionalizm) i Eichkatzerl (w austriackiej odmianie niemieckiego) – „dębowy kotek”
O ile można zrozumieć, dlaczego wiewiórka to „dębowy kotek“, czyli kotek, który lubi biegać po drzewach, to „dębowy rożek“ może już tylko zdumiewać. Wytłumaczenia tej nazwy należy prawdopodobnie szukać w niepoprawnie ulokowanym h: Eichhörnchen pochodzi od staro- i średnioniemieckiego słowa eichorn, które nie ma nic wspólnego ani z dębami, ani z rogami. Sam człon Eich pochodzi od indogermańskiego słowa aig, oznaczającego szybki, gorączkowy ruch. Przyrostek -orn jest już dziś zbyteczny. Z biegiem czasu dodano niepotrzebne h (oraz zdrabniającą cząstkę -chen). Obecnie Hörnchen (łac. Sciuridae), po polsku wiewiórkowate, to rodzina ssaków z rzędu gryzoni, do której należą wszystkie wiewiórki, wiewiórki ziemne, świstaki amerykańskie, nieświszczuki oraz polatuchy, zwane również latającymi wiewiórkami.
Odkrywaj język niemiecki na łamach Magazynu Babbel: